Eser Bilgisi

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti'ni en çok uğraştıran konulardan biri Bulgar Meselesidir. Tanzimat Fermânı'nın ilânından sonra adetâ kuluçka dönemine girerek şekillenmeğe başlayan Bulgar meselesi, XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Bulgaristan'ın Osmanlı Devleti’nden ayrılma dâvası şeklinde süratli bir vetire içinde gelişmeğe başlamış ve devletin çöküşünde en önemli âmillerden biri olmuştur. Tanzimat'ın ilânından itibaren Bulgar Meselesini, Bulgaristan'da uygulanan "gospodarlık” ve arâzî rejimi ile irtibatlandırarak 'Tanzimat ve Bulgar Meselesi" (Ankara 1942) adı altında, Kırım harbinin başladığı yıllara kadar Prof. Dr. H. İnalcık incelemiştir. Bu eserinde İnalcık'ın, “başka bir tetkike” bıraktığını ifâde ettiği “1853-1878 yılları arasındaki Bulgar Meselesi” hakkında şimdiye kadar derli-toplu herhangi bir araştırmaya rastlamadığımızdan, konuyu incelemeğe cesaret ettik. Ancak hemen belirtelim ki, 1875 yılından sonra kuluçka döneminden çıkarak yeni ve daha karmaşık bir veçhe kazanan Bulgaristan Meselesi ile ilgili yayınlanan araştırma ve hâtırat nev'inden eserler, bu devri nisbeten açıklığa kavuşturduğundan, bu tarihten sonraki dönemi inceleme sahamız dışında tuttuk. Zira bu dönemden sonra artık Bulgar meselesinden ziyade Osmanlı Devleti için Bulgaristan ve Bulgaristan'daki Türkler meselesi önem kazanmağa başlamıştır. Osmanlı devri ve sonrasında Bulgaristan topraklarında dinî ve etnik azınlıklara karşı uygulanan idare, siyaset ve insan hakları muvâcehesinde "tahtında müstetir" bir mukayese yapmayı da amaçlayan bu araştırmanın "Giriş" bölümünde, meselenin önemine binâen ve bazı iddialara cevâben, Bulgaristan çerçevesinde Osmanlıların fetih siyâseti ile gayrimüslim reâyâya karşı gütmüş oldukları siyâsetten, genel olarak ve biraz uzunca bahsedildi. Birinci bölümde, Bulgar Meselesinin ortaya çıkmasının ve gelişmesinin sebepleri üzerinde duruldu. Binaenaleyh bu bölümü, "ikinci Giriş" olarak da düşünmek mümkündür. Araştırmanın ikinci ve son bölümünü, şimdiye kadar derli-toplu Türkçe bir tedkikde tesadüf edemediğimiz 1850-1875 yıllan arasındaki Bulgar Meselesi teşkil etmektedir. Konu incelenirken, özellikle Başbakanlık Osmanlı Arşivi'ndeki Bulgaristan irâdeleri tasnifinden yararlanıldı. Ancak, sadece bu belgelere bağlı kalmakla, olaylar zincirinde bazı boşluklar meydana geleceğinden, böyle durumlarda genellikle diğer belge tasnifleri ve konuyla ilgili matbu eserlere başvuruldu. Nihâyet, araştırmanın sonuna ekknen belgelerle de, hâdiselerin ve bazı iddiaların tevsîkına çalışıldı....