Eser Bilgisi

1840-1860 yılları arasında uzanan ilk dönemde devletçiliğin ağır bastığı, yani devletin eskiden olduğu gibi ihtiyacı olan malları üretmek amacıyla fabrikalar kurma veya mevcutları modernizeetme yoluna gittiği görülür. Devletin bu girişimi, Batı'daki üfatim usullerinin Osmanlı geleneksel üretim usulüne üstünlüğünün anlaşılmağa başladığı bir döneme rastlamaktadır. Başka bir deyişle bu teşebbüs, Avrupa devletlerinin ' Osmanlı pazarlarını ele geçermik için mücadele verdikleri bir sırada karşı tedbîr olarak düjjinülmüjtür.Bu konudaki belli başlı çalışmaları şöyle özetlemek mümkündür.(5) — islimiye'de II. Mahmut zamanında kurulan bir yün-iplik ve dokuma fabrikasının Avrupa'dan celbedilen modem makinalaria teçhiz edilerek Fabrika Müdürlüğüne Avrupa'yı yakından tanıyan Kâmil Paşa'nın getirilmesi, — muhtemelen 1840'ların ortasında üretime geçen, demirdöküm ve dokuma atölyeleri ile bir tersaneden müteşekkil Bakırköy Sanayi Sitesinin kurulması, — ordunun ihtiyacı olan demirden mamul araç-gereç ve silahların yapımı amacıyla Zeytinburnu Sanayi Sitesinin kurulması, — yine ordunun kumaş ihtiyacını karşılamak gayesiyle 1843'de İzmit Çuha Fabrikası'nın kurulması, — aynı şekilde 1840'ların ortasında faaliyete geçtiği zannedilen Hereke Dokuma Fabrikası'nın Avrupa'dan getirilen modern makinalaria donatılması, — Çubuklu Billur Fabrikası'nın kurulması, — 1842'de Balıkesir Çuha Fabrikası'nın üretime başlaması, — Beşiktaş'ta bir demir dökümhanesinin kurulması, — Varna yakınlarında oniki fırınlı demir dökümhanelerin kurulması, — 1846'da İzmir Kağıt Fabrikası'nın kurulması ve — kumaş fabrikalarının ihtiyacını karşılayabilmek amacıyla 1852'de Bursa'da bir ipek İpliği Fabrikası'nın kurulması. Bu sanayi tesisleri kurulurken hammadde ihtiyacı da düşünülmüş olacak ki yabancı uzmanların yardımıyla Ereğli'de kömür araştırmalarına hız verildi. ...... 4. Elias Abesçi,Etat Aetuel de L'Empire Ottoman, Cilt II,Paris 1792,8.231 5. O.Celâl Saraç, "Tanzimat ve Sanayimiz", Tanzimat, İstanbul 1940, s.423, v.d.; Edward C.Clark, "Osmanlı Sanayi Devrimi", Belgelerle Tiirk Tarihi Dergisi, sayı 82,83,84, s.16 v.d. (Ter:Y.Cezar); Vedat Eldem, Osmanlı tmparatoriuğu'nun iktisadi Şartlan HakkmdaBir Tetkik, Ankara 1970, s.109, v.d.